Cuối tháng 06/2025, tôi nhận được cuộc gọi xác nhận lịch “on boarding” từ công ty mình vừa phỏng vấn. Tôi vừa vui, vừa cảm thấy nhẹ nhõm cho sự kết thúc của hành trình dài ba tháng đầy ngơ ngác và trăn trở. Ba tháng buộc tôi nhìn lại những kỳ vọng trước đó về công việc và con đường sau tốt nghiệp.
Hành trình bắt đầu với sự tự tin vốn có khi sở hữu tấm bằng loại giỏi ở ngôi trường tốt, portfolio đầy đủ các dự án thành công và mạng lưới đồng nghiệp rộng rãi, tôi tin rằng việc tìm kiếm cơ hội mới chỉ là vấn đề thời gian. Nhưng thị trường lao động năm 2025 đã dạy tôi một bài học khắc nghiệt về sự thay đổi không ngừng và những thách thức mà cả thế hệ lao động trẻ đang phải đối mặt.
Giữa hàng chục hồ sơ gửi đi và những cuộc phỏng vấn dở dang, tôi dần nhận ra rằng đây không chỉ là câu chuyện cá nhân, mà là một thực trạng rộng lớn hơn rất nhiều. Theo báo cáo từ Sở Nội vụ TP.HCM cho biết, hiện có khoảng 22.400 người lao động dưới 35 tuổi đang rơi vào tình trạng thất nghiệp, chiếm gần một nửa tổng số người không có việc làm trên địa bàn. Đáng chú ý là hơn 9.200 người trong số này sở hữu trình độ từ đại học trở lên.
Bất định bao trùm
Không có gì là ngẫu nhiên, từ khoá “bất định” được ICTGO sử dụng với tần suất nhiều đột biến trong các bài viết thuộc chuyên mục “Tri thức” vào năm 2025.
Đối với thị trường lao động, thế giới đang chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố bất ổn khiến cả nhà tuyển dụng lẫn người lao động đều cảm thấy bối rối. Suy thoái kinh tế kéo dài, sự chuyển dịch mô hình do tự động hóa, và thay đổi trong ưu tiên của doanh nghiệp đã tạo ra một môi trường thiếu ổn định và khó dự đoán được.
Các công ty từ startup đến tập đoàn lớn đều đang vật lộn để xác định nhu cầu nhân sự trong bối cảnh công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo đã làm thay đổi bản chất công việc. Sự không chắc chắn này thể hiện rõ ở việc nhà tuyển dụng do dự khi đưa ra quyết định dài hạn, dẫn đến việc kéo dài quy trình tuyển dụng hoặc ưu tiên hợp đồng ngắn hạn thay vì cam kết lâu dài.
Ở chiều ngược lại, người lao động đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt và thông tin mâu thuẫn về những gì nhà tuyển dụng thực sự tìm kiếm. Trong quá trình tìm việc của tôi, nhiều lần tôi nhận được phản hồi rằng hồ sơ “rất ấn tượng” nhưng vị trí đã được “tạm hoãn” hoặc “điều chỉnh yêu cầu”. Những câu trả lời mơ hồ này phản ánh sự thiếu quyết đoán trong chiến lược nhân sự của các doanh nghiệp.
Theo McKinsey trong báo cáo “The critical role of strategic workforce planning in the age of AI“ vào tháng 02/2025, trí tuệ nhân tạo đang làm gia tăng mức độ không chắc chắn về kỹ năng và năng lực cần thiết của lực lượng lao động trong tương lai. Sự thiếu rõ ràng này khiến nhiều doanh nghiệp buộc phải liên tục điều chỉnh tiêu chí tuyển dụng, thậm chí ngay trong cùng một đợt tuyển, khi nhận thấy những kỹ năng được xác định ban đầu không còn đáp ứng thực tiễn công việc. McKinsey nhấn mạnh rằng nếu không có chiến lược hoạch định nguồn nhân lực phù hợp, các tổ chức sẽ càng dễ rơi vào vòng luẩn quẩn giữa biến động công nghệ và sự hỗn loạn trong quản trị nhân sự.
Sự thiếu niềm tin giữa các bên liên quan đã trở thành đặc trưng của thị trường lao động hiện tại. Nhà tuyển dụng nghi ngờ về khả năng thích nghi của ứng viên trong môi trường công nghệ thay đổi nhanh chóng, trong khi người tìm việc mất niềm tin vào tính minh bạch và công bằng của quy trình tuyển dụng.
Thị trường phân cực
Một trong những thay đổi rõ ràng nhất mà tôi quan sát được là sự phân cực nghiêm trọng của thị trường lao động. Các vị trí trung gian từng là nền tảng của nhiều ngành nghề, chúng đang dần biến mất hoặc bị chuyển đổi mạnh mẽ. Sự phân cực này là hệ quả trực tiếp của làn sóng tự động hóa.
Các công việc trung gian như quản lý dự án, điều phối đội nhóm hay các vị trí hỗ trợ kỹ thuật đang bị thay thế bởi các công cụ AI và phần mềm quản lý tiên tiến. Trong quá trình ứng tuyển, tôi nhận thấy nhiều vị trí mà trước đây yêu cầu kinh nghiệm 3-5 năm giờ đây hoặc được gộp vào các vai trò cấp cao hơn, hoặc đơn giản là không còn tồn tại.
Ở phía dưới của thị trường, các vị trí cấp thấp như lao động phổ thông, công việc yêu cầu kỹ năng cơ bản vẫn tồn tại để duy trì chi phí thấp cho doanh nghiệp. Những công việc này thường có mức lương ổn định nhưng hạn chế về cơ hội phát triển và đòi hỏi sự chấp nhận từ người lao động về việc ít có khả năng thăng tiến.
Ở đầu kia của thang bậc, các vai trò cấp cao ngày càng đòi hỏi khả năng tạo doanh thu trực tiếp. Các vị trí như chuyên gia bán hàng, phát triển quan hệ đối tác, hoặc quản lý chiến lược trở thành ưu tiên hàng đầu vì các công ty tập trung vào lợi nhuận trong bối cảnh kinh tế bất ổn. Điều này có nghĩa là ngay cả những vai trò truyền thống như marketing hay nhân sự cũng phải chứng minh được khả năng đóng góp trực tiếp vào doanh thu.
Theo báo cáo Future of Jobs Report 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), trong thập kỷ tới, khoảng 92 triệu công việc hiện tại sẽ biến mất, chủ yếu là các vị trí mang tính hành chính, hỗ trợ kỹ thuật hoặc quản lý cấp trung, trong khi chỉ có khoảng 170 triệu công việc mới được tạo ra trong các lĩnh vực chuyên sâu như AI, dữ liệu và năng lượng bền vững.
Hơn nữa, 40% công ty báo cáo sẽ cắt giảm lực lượng lao động trong các vị trí có thể tự động hóa, đặc biệt là trong các vai trò trung gian như điều phối, quản lý dự án, hoặc hỗ trợ kỹ thuật, đây từng được xem là vị trí xương sống trung gian của nhiều tổ chức . Từ góc nhìn kinh tế học, xu hướng này phản ánh cơ chế “polarization”, nơi mà các công việc trung cấp suy giảm, trong khi các vị trí cấp thấp và cấp cao tăng mạnh . Thực tế này khiến không ít người như tôi có kinh nghiệm nhưng không có khả năng “đóng góp doanh thu trực tiếp” rơi vào tình trạng “kẹt giữa hai mảng” là quá giỏi cho công việc cấp thấp, nhưng lại thiếu kỹ năng chiến lược, bán hàng cần thiết để thăng tiến lên cấp cao.
Sự phân cực này tạo ra một khoảng trống lớn trong cơ cấu nghề nghiệp, khiến nhiều người lao động có kinh nghiệm và kỹ năng phù hợp nhưng lại không tìm được vị trí tương ứng. Họ quá giỏi cho các công việc cấp thấp nhưng chưa đủ “bán hàng” cho các vị trí cấp cao, tạo nên tình trạng “kẹt” trong hành trình nghề nghiệp.
Khi kinh nghiệm mất giá
Một trong những cú sốc lớn nhất trong hành trình tìm việc của tôi là nhận ra rằng kinh nghiệm, thứ từng được coi là tài sản quý giá nhất đang dần mất giá trong thị trường lao động hiện tại. Áp lực kinh tế bao gồm lạm phát và tăng trưởng chậm, tất cả đã khiến các công ty cắt giảm ngân sách nhân sự một cách quyết liệt.
Mức lương cho các vị trí yêu cầu kinh nghiệm đã giảm đáng kể so với những năm trước. Trong nhiều cuộc phỏng vấn, tôi được thông báo rằng ngân sách cho vị trí đã bị cắt giảm 20-30% so với kế hoạch ban đầu. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập mà còn thay đổi cách các công ty định giá kinh nghiệm của ứng viên.
Một trong những minh chứng rõ nét cho sự mất giá của kinh nghiệm trên thị trường lao động hiện nay là thực trạng nhiều ứng viên dày dạn chấp nhận mức lương thấp hơn so với trước đây. Theo một khảo sát gần đây được VnExpress dẫn lại, có tới 74% ứng viên chấp nhận hạ kỳ vọng về mức lương, trong đó 42,9% là do chủ động điều chỉnh để gia tăng cơ hội việc làm. Đáng chú ý, ngay cả trong ngành công nghệ thông tin, vốn là lĩnh vực khát nhân lực cũng ghi nhận hiện tượng nhiều chuyên viên IT có kinh nghiệm phải chấp nhận mức lương từ 25 triệu đồng giảm xuống còn khoảng 20 triệu đồng/tháng.
Nhìn chung, một thực tế cho thấy áp lực kinh tế không chỉ đè nặng lên doanh nghiệp, mà còn buộc người lao động, dù có kinh nghiệm phải linh hoạt hơn trong chiến lược nghề nghiệp. Trong bối cảnh ngân sách tuyển dụng bị siết chặt, việc giữ vững một mức lương tương xứng với kinh nghiệm không còn dễ dàng. Thay vào đó, để duy trì sự hiện diện trên thị trường lao động và không bỏ lỡ cơ hội, họ chấp nhận tạm lui một bước, điều chỉnh kỳ vọng lương bổng dù điều đó đồng nghĩa với việc định giá lại chính giá trị bản thân, tất cả nhằm thích nghi với một thị trường ngày càng bất ổn và cạnh tranh khốc liệt.
Hệ thống ATS
Hệ thống quản lý tuyển dụng (ATS) đã trở thành một phần không thể tách rời của quy trình tuyển dụng hiện đại, nhưng hiệu quả và tác động của nó gây ra nhiều tranh cãi. Từ góc độ công nghệ, ATS được thiết kế để tự động hóa việc sàng lọc hồ sơ thông qua việc sử dụng từ khóa và thuật toán phân tích để xác định ứng viên phù hợp với yêu cầu công việc.
Vào năm 2025, các hệ thống ATS tiên tiến đã tích hợp trí tuệ nhân tạo, cho phép phân tích ngữ nghĩa phức tạp và dự đoán khả năng phù hợp của ứng viên dựa trên nhiều yếu tố khác nhau. Tuy nhiên, sự thiếu đồng nhất giữa các hệ thống ATS như Base E-Hiring, Greenhouse hay Workable dẫn đến việc cùng một hồ sơ ứng viên có thể được đánh giá khác nhau, tùy thuộc vào tiêu chí và thuật toán riêng biệt của từng nền tảng.
Một số ATS chỉ ưu tiên việc khớp từ khóa đơn giản, trong khi các hệ thống khác sử dụng học máy để đánh giá toàn diện hơn các yếu tố như cấu trúc hồ sơ, mức độ liên quan của kinh nghiệm, và thậm chí cả cách trình bày thông tin. Sự đa dạng này khiến việc tối ưu hồ sơ trở nên phức tạp và đòi hỏi người tìm việc phải hiểu rõ từng loại hệ thống.
Đối với người tìm việc như tôi, ATS thường được xem là một rào cản đáng kể. Việc tối ưu hồ sơ theo từ khóa có thể làm giảm tính sáng tạo và không phản ánh đầy đủ năng lực thực tế của ứng viên.
Theo phân tích từ nền tảng tuyển dụng Jobscan, khoảng 70% hồ sơ ứng tuyển bị hệ thống lọc hồ sơ tự động (ATS) loại bỏ trước khi đến tay nhà tuyển dụng. Điều này đồng nghĩa với việc phần lớn ứng viên có thể không bao giờ được con người xem xét, ngay cả khi họ sở hữu kỹ năng phù hợp với vị trí ứng tuyển. Báo cáo cũng cho thấy, việc thiếu tối ưu hóa hồ sơ theo yêu cầu của hệ thống ATS khiến nhiều người tìm việc rơi vào cảm giác thất vọng và bất lực, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh cao và các tiêu chí đánh giá ngày càng phức tạp. Jobscan khẳng định, việc vượt qua “bức tường vô hình” của ATS đã trở thành một trong những rào cản lớn nhất trong hành trình tìm kiếm việc làm hiện đại.
Tuy nhiên, những ứng viên hiểu cách tùy chỉnh hồ sơ một cách thông minh, ví dụ như sử dụng chính xác các từ khóa từ mô tả công việc và cấu trúc hồ sơ theo cách dễ đọc cho máy, có tỷ lệ vượt qua ATS cao hơn 40%. Điều này cho thấy ATS không hoàn toàn vô lý, nhưng đòi hỏi người tìm việc phải có kỹ năng phân tích kỹ lưỡng mô tả công việc và hiểu được cách thức hoạt động của hệ thống.
Từ góc độ nhà tuyển dụng, ATS thực sự mang lại giá trị trong việc tiết kiệm thời gian khi xử lý khối lượng lớn hồ sơ ứng tuyển. Một báo cáo từ SHRM năm 2025 chỉ ra rằng ATS giảm 70% thời gian sàng lọc ban đầu, đặc biệt hữu ích cho các công ty lớn nhận hàng nghìn đơn ứng tuyển mỗi tháng. Điều này cho phép đội ngũ HR tập trung vào các hoạt động có giá trị cao hơn như phỏng vấn sâu và đánh giá văn hóa công ty.
Nhược điểm lớn nhất của ATS là khả năng loại bỏ ứng viên tiềm năng nếu hồ sơ không khớp chính xác với tiêu chí được lập trình sẵn. Điều này có thể dẫn đến việc bỏ lỡ những tài năng có nền tảng đa dạng hoặc kinh nghiệm không theo khuôn mẫu truyền thống. Để khắc phục vấn đề này, nhiều nhà tuyển dụng thông minh đã kết hợp ATS với đánh giá thủ công ở các vòng sau, tạo ra một quy trình lai ghép giữa tự động và thủ công.
Vấn đề cốt lõi với ATS không phải là chính công nghệ, mà là sự thiếu minh bạch trong cách thức hoạt động. Ứng viên không biết chính xác cách ATS đánh giá hồ sơ của họ, và nhà tuyển dụng hiếm khi công khai các tiêu chí cụ thể được sử dụng. Sự mờ mịt này tạo ra cảm giác bất công và làm giảm niềm tin của người lao động vào tính khách quan của quy trình tuyển dụng.
Ánh sáng cuối đường hầm
Mặc dù thị trường lao động hiện tại đầy thử thách, tôi tin rằng đây chỉ là một giai đoạn chuyển tiếp trong chu kỳ phát triển tự nhiên. Thị trường lao động dù hỗn loạn, nó vẫn có xu hướng tự điều chỉnh theo quy luật kinh tế. Sau các giai đoạn đình trệ, nhu cầu tuyển dụng thường tăng trở lại khi các công ty xác định được những gì không hiệu quả và điều chỉnh chiến lược phù hợp.
Vào năm 2025, sự phục hồi ở một số ngành như năng lượng tái tạo và công nghệ y tế đã tạo ra các cơ hội mới, đặc biệt ở các vai trò liên quan đến đổi mới sáng tạo. Các công ty, sau khi thử nghiệm với tự động hóa hoặc cắt giảm chi phí, dần nhận ra rằng đầu tư vào nhân sự chất lượng cao là cần thiết để duy trì lợi thế cạnh tranh trong dài hạn.
Theo dữ liệu từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) công bố tháng 4/2025 cho thấy, tỷ lệ việc làm ở các nước OECD vẫn duy trì ở mức cao, đạt 70,2%, gần với mức kỷ lục trong gần hai thập kỷ. Điều này cho thấy thị trường dù trải qua giai đoạn bất ổn, vẫn đang vận động theo hướng tự điều chỉnh và ổn định.Điều quan trọng là người lao động cần nhận thức được rằng thị trường đang trong giai đoạn chuyển đổi, không phải suy thoái vĩnh viễn. Những kỹ năng và kinh nghiệm hiện tại vẫn có giá trị, nhưng cần được bổ sung và điều chỉnh để phù hợp với yêu cầu mới. Sự kiên nhẫn và khả năng thích nghi sẽ là chìa khóa để vượt qua giai đoạn khó khăn này.
Từ góc độ cá nhân, tôi nhận thấy rằng việc duy trì thái độ tích cực và tiếp tục học hỏi trong thời gian tìm việc không chỉ giúp cải thiện kỹ năng mà còn tạo ra cơ hội bất ngờ. Nhiều cơ hội việc làm tốt xuất hiện từ mạng lưới quan hệ và những dự án phụ được thực hiện trong thời gian chờ đợi.
Kết luận
Trải qua ba tháng tìm việc và cuối cùng tìm được vị trí phù hợp, tôi nhận ra rằng thị trường lao động hiện tại đòi hỏi một cách tiếp cận hoàn toàn mới từ người lao động. Điều quan trọng nhất là thay đổi tư duy từ “tìm việc” sang “xây dựng giá trị cá nhân” trong môi trường cạnh tranh khốc liệt.
Kinh nghiệm và bằng cấp vẫn quan trọng, nhưng không còn là yếu tố quyết định duy nhất. Khả năng thích nghi, sự kiên trì và đặc biệt là kỹ năng xây dựng mạng lưới quan hệ đã trở thành những yếu tố then chốt. Nhiều cơ hội tốt nhất mà tôi gặp được không đến từ việc ứng tuyển trực tuyến mà từ các kết nối cá nhân và khuyến nghị từ đồng nghiệp cũ.
Thị trường lao động năm 2025 đang trong giai đoạn chuyển đổi sâu sắc, nhưng đây cũng là cơ hội để người lao động xây dựng kỹ năng mới và định hướng lại mục tiêu nghề nghiệp. Những ai có thể vượt qua được giai đoạn khó khăn này sẽ có lợi thế cạnh tranh lớn khi thị trường ổn định trở lại.
Cuối cùng, điều quan trọng nhất là không bỏ cuộc và duy trì thái độ học hỏi liên tục. Thị trường lao động có thể thất thường, nhưng nhu cầu về tài năng chất lượng luôn tồn tại. Chỉ cần kiên trì và không ngừng cải thiện bản thân, mỗi người lao động đều có thể tìm được vị trí phù hợp trong hệ sinh thái nghề nghiệp đang thay đổi này.
Xem thêm: Nội dung zero-click đang định hình lại chiến lược marketing
