Lịch sử thiết kế giao diện luôn trải qua nhiều giai đoạn thay đổi rõ rệt. Từng có thời kỳ, chúng ta bị thu hút bởi phong cách mô phỏng (skeuomorphism) với những nút bấm bóng bẩy, chi tiết giả da, giả gỗ quen thuộc. Sau đó, thiết kế phẳng (flat design) lên ngôi, mở ra xu hướng tối giản và hiện đại hơn, đặc biệt kể từ khi Apple áp dụng nó mạnh mẽ từ iOS 7.
Gần đây, Apple lại giới thiệu một hướng đi mới mang tên Liquid Glass. Đây không chỉ là một thay đổi về mặt hình thức, mà còn là nỗ lực tái định nghĩa cách con người tương tác với giao diện kỹ thuật số. Thay vì các thành phần phẳng và cố định, Liquid Glass mô phỏng vật liệu trong suốt có thể khúc xạ ánh sáng, chuyển động nhẹ theo tương tác và tạo cảm giác có chiều sâu.
Theo Apple, ý tưởng này nhằm mang lại trải nghiệm trực quan và gần gũi hơn, khi các yếu tố trên màn hình phản ứng theo cách tương tự với vật thể thật. Về mặt lý thuyết, đây là một bước thử nghiệm giữa công nghệ hiển thị và tương tác cảm ứng, với mục tiêu làm cho giao diện trở nên linh hoạt và “có sức sống” hơn.
Tuy nhiên, Liquid Glass là một thay đổi lớn và chắc chắn sẽ gây nhiều tranh luận. Liệu đây có phải là bước tiếp theo trong hành trình thiết kế lấy con người làm trung tâm, hay chỉ là một thử nghiệm mang tính hình thức, đẹp mắt nhưng khó duy trì trong thực tế sử dụng? Bài viết này, ICTGO sẽ phân tích Liquid Glass từ nhiều góc nhìn khác nhau, để ta hiểu rõ hơn về định hướng thiết kế mới mà Apple đang âm thầm theo đuổi.
Kỷ nguyên “vật liệu số”
Để hiểu được tầm quan trọng và ý đồ đằng sau Liquid Glass, chúng ta cần nhìn lại hành trình tiến hóa trong ngôn ngữ thiết kế của Apple. Đây không phải là một sự thay đổi ngẫu nhiên, mà là đỉnh điểm của một quá trình tìm kiếm và hoàn thiện không ngừng nghỉ.
Khởi đầu với giao diện Aqua trên macOS X, Apple đã mê hoặc người dùng bằng những hiệu ứng giọt nước, những thanh cuộn trong suốt như thạch, tạo ra cảm giác về một không gian ba chiều hữu hình và gần gũi. Sau đó, dưới áp lực của xu hướng tối giản toàn cầu, họ đã tiên phong với thiết kế phẳng, loại bỏ mọi chi tiết thừa để tập trung tuyệt đối vào nội dung, đặt tính rõ ràng và tốc độ lên hàng đầu.
Liquid Glass chính là sự tổng hòa và tiến hóa từ hai di sản này. Nó không phải là sự quay trở lại một cách máy móc với chủ nghĩa mô phỏng, cũng không bám víu vào sự phẳng lì tuyệt đối của những năm gần đây. Thay vào đó, Apple giới thiệu một khái niệm hoàn toàn mới: “vật liệu số”. Giao diện giờ đây được cấu thành từ một loại “thủy tinh lỏng”, một chất liệu phi định hình, trong suốt, có khả năng biến dạng, co giãn và tương tác với môi trường xung quanh nó, cụ thể là lớp nội dung nằm bên dưới.
Hãy thử hình dung một cách cụ thể. Thay vì một thanh điều chỉnh độ sáng đơn thuần là một vạch trắng trên nền xám, giờ đây nó là một ống thủy tinh chứa đầy chất lỏng phát quang. Khi bạn kéo nó, “chất lỏng” đó dâng lên, tạo ra hiệu ứng khúc xạ ánh sáng tinh vi lên hình nền phía sau.
Một chi tiết thú vị là trong ứng dụng Thời tiết, widget hiển thị nhiệt độ không còn là một con số tĩnh, mà là một “giọt nước” lớn. Nếu trời nắng, giọt nước này sẽ trong suốt và khúc xạ ánh sáng mặt trời rực rỡ, nếu trời mưa thì nó sẽ trở nên mờ đục và có những gợn sóng lăn tăn như mặt hồ bị mưa rơi. Đây chính là triết lý của Liquid Glass Apple, biến những tương tác vô hồn thành những trải nghiệm vật lý đầy cảm xúc.
Sự kỳ diệu của quang học
Không thể phủ nhận rằng Liquid Glass là một bước tiến kỹ thuật đáng chú ý. Apple đã tìm cách mô phỏng hiệu ứng thấu kính, một hiện tượng vật lý khá phức tạp và áp dụng nó trực tiếp trong thời gian thực trên thiết bị di động.
Về cơ bản, mỗi thành phần Liquid Glass hoạt động như một thấu kính động. Nó có thể bẻ cong và tập trung ánh sáng từ nội dung phía sau, tạo nên hiệu ứng thị giác trước đây vốn chỉ thấy trong các phần mềm đồ họa chuyên dụng.
Khả năng này phát huy rõ rệt trong những ứng dụng được thiết kế tối giản. Ví dụ, trong một ứng dụng nghe nhạc với giao diện sạch sẽ, khi người dùng nhấn giữ nút “Play”, nút này hơi phồng lên như giọt nước sắp vỡ, đồng thời ánh sáng từ ảnh bìa album phía sau dồn vào trung tâm, tạo ra một hiệu ứng phát sáng tương đối ấn tượng. Thanh tua bài hát cũng không còn là một đường kẻ cứng nhắc, mà trông như một dòng chảy lỏng, có thể rung nhẹ theo nhịp bass mang lại cảm giác đồng bộ giữa hình ảnh và âm thanh.
Ngoài hiệu ứng hình ảnh, Liquid Glass còn mở ra một cách tiếp cận khác trong việc tổ chức phân cấp giao diện. Thay vì dùng các hiệu ứng như đổ bóng để tạo chiều sâu, hệ thống này dựa vào các hiện tượng vật lý như khúc xạ ánh sáng. Khi các lớp giao diện chồng lên nhau, chẳng hạn như khi mở Control Center, bạn sẽ thấy phần nền phía dưới bị biến dạng nhẹ theo thời gian thực. Điều này giúp người dùng có cảm nhận trực quan hơn về khoảng cách và thứ bậc giữa các lớp nội dung.
Trong điều kiện lý tưởng như giao diện gọn gàng hoặc hình nền tối giản, Liquid Glass góp phần tạo nên một trải nghiệm thẩm mỹ mới mẻ. Mỗi tương tác đều đi kèm một hiệu ứng nhỏ, đủ để làm cho giao diện trở nên sinh động và có chiều sâu hơn. Dù vậy, những hiệu ứng này có thể trở nên khó nhận thấy hoặc bị loãng trong môi trường sử dụng thực tế, nơi người dùng cần thao tác nhanh và chính xác.
Thực tế hỗn loạn
Vẻ đẹp của Liquid Glass mong manh như chính tên gọi của nó. Những gì hoạt động hoàn hảo trong môi trường được kiểm soát của Apple lại vỡ tan thành từng mảnh khi đối mặt với sự đa dạng và hỗn loạn của người dùng thực tế. Từ góc độ phân tích thiết kế giao diện, các vấn đề có thể được phân loại thành ba nhóm chính.
Một là, xung đột thị giác và thảm họa về khả năng đọc. Triết lý của Liquid Glass dựa trên việc nó có thể tương tác hài hòa với nền bên dưới. Nhưng điều này chỉ đúng khi nền là một bức ảnh phong cảnh tối giản hay một dải màu gradient nhẹ nhàng. Hãy tưởng tượng một người dùng đặt hình nền là bức ảnh gia đình trong một buổi tiệc sinh nhật rực rỡ sắc màu, với bóng bay, bánh kem và những khuôn mặt tươi cười. Khi một thông báo Liquid Glass hiện lên, văn bản trong suốt và khúc xạ của nó sẽ hòa lẫn vào mớ hỗn độn phía sau, tạo thành một tổ hợp màu sắc nhức mắt và gần như không thể đọc được. Hiệu ứng “đẹp đẽ” bỗng chốc trở thành một yếu tố gây nhiễu, buộc não bộ phải làm việc gấp đôi để vừa giải mã thông tin, vừa bỏ qua sự biến dạng của hình nền.
Hai là, gánh nặng nhận thức và sự thờ ơ với khả năng tiếp cận. Trải nghiệm người dùng với Liquid Glass không chỉ dừng lại ở việc khó đọc. Bản chất động và biến đổi liên tục của nó tạo ra một gánh nặng nhận thức đáng kể. Control Center là ví dụ điển hình. Hàng loạt các “bong bóng” thủy tinh lỏng chồng chéo lên nhau, mỗi cái lại khúc xạ một phần khác nhau của hình nền, tạo ra một mớ bòng bong thị giác. Việc tìm kiếm một nút điều khiển đơn giản như bật/tắt Wi-Fi trở thành một trò chơi “tìm điểm khác biệt” đầy mệt mỏi, đi ngược lại nguyên tắc cơ bản của UX là giảm thiểu nỗ lực của người dùng.
Đáng báo động hơn, Apple dường như đã lường trước được điều này. Họ cung cấp các tùy chọn “Giảm độ trong suốt” và “Tăng độ tương phản” trong cài đặt Trợ năng. Tuy nhiên, đây không phải là những giải pháp, mà là sự thừa nhận một thất bại trong thiết kế cốt lõi. Một thiết kế thực sự toàn diện và dễ tiếp cận phải hoạt động tốt cho tất cả mọi người ngay từ đầu, chứ không phải yêu cầu người dùng có thị lực kém hoặc các vấn đề nhận thức khác phải tự mình “vá lỗi” cho giao diện. Việc biến khả năng tiếp cận thành một “tính năng tùy chọn” cho thấy một sự thay đổi đáng lo ngại trong triết lý của Apple.
Ba là sự triệt tiêu tính cá nhân hóa. Trong nhiều năm, Apple đã khuyến khích người dùng thể hiện cá tính qua hình nền, widget, và sắp xếp màn hình chính. Nhưng Liquid Glass lại đi ngược hoàn toàn với xu hướng này. Nó âm thầm trừng phạt những ai dám sáng tạo với thiết bị của mình. Giao diện này chỉ hoạt động tốt nhất với một nhóm người dùng có gu thẩm mỹ tối giản nhất định. Điều này tạo ra một mâu thuẫn nội tại: Apple trao cho bạn quyền tự do trang trí ngôi nhà của mình, nhưng rồi lại lắp đặt những ô cửa sổ ma thuật khiến mọi thứ bên trong trở nên khó nhìn và lộn xộn.
Triết lý thiết kế mới
Những vấn đề của Liquid Glass không đơn thuần là lỗi kỹ thuật. Chúng hé lộ một sự thay đổi mang tính kiến tạo trong triết lý thiết kế mới của Apple , đây là một sự dịch chuyển từ việc thiết kế cho người dùng sang việc yêu cầu người dùng và các nhà phát triển phải thích nghi với tầm nhìn của họ. Đây là một điểm cực kỳ quan trọng cần được phân tích sâu.
Trong tài liệu dành cho nhà phát triển, Apple có một câu gần như là lời thú nhận “Hãy thận trọng khi sử dụng màu sắc trong các nút điều khiển và điều hướng để chúng luôn dễ đọc và cho phép nội dung của bạn thấm vào và tỏa sáng qua chúng.”
Nói cách khác, Apple đã tạo ra một loại vật liệu mạnh mẽ nhưng cũng đầy nguy hiểm, và trao trách nhiệm đảm bảo nó hoạt động tốt cho hàng triệu nhà phát triển bên thứ ba. Họ không còn cung cấp một tấm canvas an toàn, mà là một con dao hai lưỡi. Điều này chắc chắn sẽ dẫn đến một hệ sinh thái không đồng nhất, nơi một số ứng dụng sẽ là kiệt tác thị giác, trong khi phần lớn còn lại sẽ là một mớ hỗn độn về khả năng sử dụng.
Vậy tại sao Apple lại chấp nhận một rủi ro lớn như vậy? Câu trả lời có lẽ không nằm ở hiện tại, mà ở tương lai. Liquid Glass với bản chất ba chiều, phân lớp và tương tác vật lý, dường như không được thiết kế cho màn hình phẳng của iPhone. Nó là ngôn ngữ của điện toán không gian. Hãy tưởng tượng các cửa sổ Liquid Glass trôi nổi trong không gian phòng khách của bạn khi đeo kính Apple Vision Pro. Hiệu ứng thấu kính và khúc xạ lúc này sẽ trở nên cực kỳ tự nhiên và hữu ích, giúp bạn cảm nhận được chiều sâu và sự hiện diện của các đối tượng ảo trong thế giới thực.
Từ góc nhìn này, người dùng iPhone và iPad hiện tại đang vô tình trở thành những người thử nghiệm bất đắc dĩ cho một mô hình tương tác được thiết kế cho một nền tảng hoàn toàn khác. Apple đang đánh cược rằng những khó chịu ở hiện tại là cái giá phải trả để huấn luyện người dùng và nhà phát triển làm quen với tương lai mà họ đang xây dựng. Đây là một chiến lược dài hạn, nhưng nó đặt gánh nặng lên trải nghiệm trước mắt của hàng tỷ người.
Kết luận
Liquid Glass là một nghịch lý đẹp đẽ. Nó thể hiện khả năng kỹ thuật ấn tượng của Apple, nhưng đồng thời cũng đặt ra câu hỏi về tính thực tiễn trong trải nghiệm người dùng. Với nhiều người, đây có thể là một cải tiến thẩm mỹ hấp dẫn, nhưng với số khác, nó lại khiến thao tác trở nên khó nhận biết hoặc thiếu rõ ràng.
Nhìn sâu hơn, Liquid Glass không đơn thuần là một thay đổi giao diện. Nó cho thấy một chuyển dịch trong tư duy thiết kế của Apple, nơi các mục tiêu dài hạn như điện toán không gian đang dần được ưu tiên, dù điều đó có thể làm giảm sự tối ưu trong trải nghiệm hiện tại. Đây là một thử nghiệm có phần mạo hiểm và vẫn đang trong quá trình hoàn thiện.
Câu hỏi đặt ra là liệu Apple có thể tiếp tục điều chỉnh để Liquid Glass trở thành một phần hài hòa trong trải nghiệm người dùng hàng ngày? Hay đây sẽ là một ví dụ khác cho thấy không phải ý tưởng công nghệ nào cũng phù hợp với nhu cầu thực tế, tương tự như những bài học từ bàn phím cánh bướm trước đây? Dù thế nào, sự xuất hiện của Liquid Glass cũng đã tạo nên một điểm nhấn đáng chú ý trong hành trình phát triển giao diện người dùng.
Xem thêm: Kỷ nguyên AI “tham bát bỏ mâm”
?){kind=link}